Emertimi i oksideve, bazave, acideve dhe kriperave

Emertimi i oksideve dhe bazave

Emertimi i oksideve bazike

Formula e përgjithshme e oksideve bazike është $\displaystyle {{X}_{2}}{{O}_{n}}$ , ku:

$\displaystyle X\to$ simboli i metalit

$\displaystyle n\to$ valenca e metalit , ndërsa e tek X përkon me valencën e oksigjenit.

Gjatë studimit të oksideve të metaleve dallojmë:

Metale të cilat në përbërjet kimike shfaqin vetëm një lloj valence. Emërtimi i oksideve në këtë rast behet duke vendosur në fillim fjalën oksid pastaj emrin e metalit.
Metale të cilat në përbërjet e tyre shfaqin më shumë se një valencë. Ata formojnë dy ose më shumë lloje oksidesh. Emërtimi në këtë rast bëhet duke u bazuar tek valenca e metalit . Për valencën më të ulët vendoset fjala oksid + emri i metalit në gjuhën latine + “or”. Për valencën më të lartë vendoset fjala oksid + emri i metalit në gjuhën latine + “ik”. (-ik dhe –or janë prapashtesa).

Metale/jometale që shfaqin vetëm një lloj valencë		Metale/jometale që shfaqin më shumë se një lloj valencë
Formula e oksidit	Emërtimi	Formula	Emërtimi	Emërtimi tjetër
$\displaystyle N{{a}_{2}}O$	Oksid natriumi	$\displaystyle FeO$	Oksid ferror	Oksid hekuri (II)
$\displaystyle A{{l}_{2}}{{O}_{3}}$	Oksid alumini	$\displaystyle F{{e}_{2}}{{O}_{3}}$	Oksid ferrik	Oksid hekuri (III)

Emërtimi i oksideve acide

Formula e përgjithshme e oksideve acide është $\displaystyle {{X}_{2}}{{O}_{n}}$ , ku:

$\displaystyle X\to$ simboli i jometalit

$\displaystyle n\to$ valenca e jometalit ndërsa e tek X përkon me valencën e oksigjenit.

Gjatë studimit të oksideve të jometaleve dallojmë:

Jometale të cilat në përbërjet kimike shfaqin vetëm një lloj valence. Emërtimi i oksideve në këtë rast behet duke vendosur në fillim fjalën anhidrit pastaj emrin e jometalit
Jometale të cilat në përbërjet e tyre shfaqin më shumë se një valencë. Ata formojnë dy ose më shumë lloje oksidesh. Emërtimi në këtë rast bëhet duke u bazuar tek valenca e jometalit . Për valencën më të ulët vendoset fjala anhidrit + emri i metalit në gjuhën latine + “or”. Për valencën më të lartë vendoset fjala anhidrit + emri i metalit në gjuhën latine + “ik”. (-ik dhe –or janë prapashtesa).

Shembull 1

Shkruani dhe emërtoni formulat e të gjitha oksideve të formuara nga elementët e mëposhtme:

Simboli	Valenca	Formula e oksidit	Emërtimi	Emërtimi tjetër
Cl	III
Cl	V
Cu	I
Cu	II
Mn	II
Zn	II

Zgjidhje

Simboli	Valenca	Formula e oksidit	Emërtimi	Emërtimi tjetër
Cl	III	$\displaystyle C{{l}_{2}}{{O}_{3}}$	Anhidrit kloror	Oksid klori (III)
Cl	V	$\displaystyle C{{l}_{2}}{{O}_{5}}$	Anhidrit klorik	Oksid klori (V)
Cu	I	$\displaystyle C{{u}_{2}}O$	Oksid kuprumor	Oksid bakri (I)
Cu	II	$\displaystyle CuO$	Oksid kuprumik	Oksid bakri (II)
Mn	II	$\displaystyle MnO$	Oksid mangani
Zn	II	$\displaystyle ZnO$	Oksid zinku

Emertimi i bazave (hidroksideve)

Formula e përgjithshme e bazave është $\displaystyle X{{\left( OH \right)}_{n}}$ ,ku:

$\displaystyle X\to$ simboli i metalit,

$\displaystyle n\to$ valenca e tij.

Gjatë studimit të hidroksideve dallojmë:

Metale që formojnë një lloj hidroksidi (baze), emertimi i të cilëve bëhet duke vendosur në fillim fjalën hidroksid, pastaj emrin e metalit.
Metale që formojnë dy ose më shumë lloje hidroksidesh. Emërtimi në këtë rast bëhet duke u bazuar tek valenca e metalit. Për valencën më të ulët vendoset fjala hidroksidd + emri i metalit + “or”. Për valencën më të lartë vendoset fjala hidroksid + emri i metalit + “ik”. Ëmertimi i bazave mund të bëhet edhe duke vendosur fjalën hidroksid + emrin e metalit, duke shkruar në kllapa valencën e tij.

Metale që formojnë vetëm një lloj baze		Metale që formojnë dy ose më shumë lloje bazash
Formula	Emërtimi	Formula	Emërtimi	Emërtimi tjetër
$\displaystyle NaOH$	Hidroksid natriumi	$\displaystyle Fe{{\left( OH \right)}_{2}}$	Hidroksid ferror	Hidroksid hekuri (II)
$\displaystyle Ca{{\left( OH \right)}_{2}}$	Hidroksid kalciumi	$\displaystyle Fe{{\left( OH \right)}_{3}}$	Hidroksid ferrik	Hidroksid hekuri (III)

Shembull 2

Shkruani dhe emërtoni formulat e të gjitha acideve të formuara nga elementët e mëposhtëme:

Simboli	Valenca	Formula e bazës	Emërtimi	Emertimi tjetër
K	I
Ca	II
Al	III
Cr	II
Cr	III

Zgjidhje

Simboli	Valenca	Formula e bazës	Emërtimi	Emertimi tjetër
K	I	KOH	Hidroksid kaliumi
Ca	II	$\displaystyle Ca{{\left( OH \right)}_{2}}$	Hidroksid kalciumi
Al	III	$\displaystyle Al{{\left( OH \right)}_{3}}$	Hidroksid alumini
Cr	II	$\displaystyle Cr{{\left( OH \right)}_{2}}$	Hidroksid kromor	Hidroksid kromi (II)
Cr	III	$\displaystyle Cr{{\left( OH \right)}_{3}}$	Hidroksid kromik	Hidroksid kromi (III)

Emertimi i acideve dhe kripërave

Emërtimi i acideve

Nga tabela e klasifikimit të substancave të përbëra oamë se molekula e acideve fillojnë me atrome hidrogjen. Në disa molekula acidesh ndodhen atome oksigjeni dhe në disa të tjera jo.

Nga kjo nxjerrim se: acidet të cilat në molekulën e tyre nuk përmbajnë oksigjen, do të quhen hidracide, ndërsa acidet të cilat në molekulën e tyre përmbajnë oksigjen, do të quhen oksiacide.

a) Emërtimi i hidracideve

Formula e përgjithshme e hidracideve është $\displaystyle {{H}_{n}}X$ , ku:

$\displaystyle X\to$ simboli i jometalit

$\displaystyle n\to$ valenca e tij.

Emërtimi i hidracideve bëhet kështu:

Shkruhet fjala acid + emrin e jometalit + prapashtesën “hidrik”. Mbetja acideemërtohet duke vendosur tek emri i jometalit prapashtesën “ur”, në vend të prapashtesës “hidrik”.

Formula	Emërtimi	Mbetja acide	Emertimi i mbetjes acide	Valenca e mbetjes acide
HCl	Acid klorhidrik	Cl	Klorur	I
HI	Acid jodhidrik	I	Jodur	I
$\displaystyle {{H}_{2}}S$	Acid sulfhidrik	$\displaystyle {{S}^{2}}$	Sulfur	II
HBr	Acid bromhidrik	Br	Bromur	I

b) Emertimi i oksiacideve

formula e përgjithshme e oksiacideve është $\displaystyle {{H}_{n}}X{{O}_{m}}$ , ku:

$\displaystyle X\to$ simboli i metalit ose jometalit.

$\displaystyle n,m\to$ numra tregues të atomeve hidrogjen e oksigjen të llogaritur në përputhje me valencat e elementeve.

Nëse jometali formon vetëm një lloj oksiacidi, emërtimi i tij bëhet duke shkruar fjalen acid + emri i jometalit + ik.

Për jometalet dhe metalet që formojnë disa oksiacide, emërtimi bëhet duke shkruar fjalën acid + emri i jometalit ose metalit + “or”për valencën më të ulët të tij dhe “ik” për valencën më të lartë.

Mbetja acide emërtohet duke vendosur tek emri i jometalit prapashtesën “it” në vend të prapashtesës “or” dhe “at” në vend të prapashtesës “ik”.

Valenca e mbetjes acide është e barabartë me numrin e atomeve hidrogjen që ndodhen në molekulën e acidit.

Formula	Emërtimi	Mbetja acide	Emertimi i mbetjes acide	Valenca e mbetes acie
$\displaystyle HN{{O}_{2}}$	Acid nitror	$\displaystyle N{{O}_{2}}$	Nitrit	I
$\displaystyle HN{{O}_{3}}$	Acid nitrik	$\displaystyle N{{O}_{3}}$	Nitrat	I
$\displaystyle {{H}_{2}}S{{O}_{3}}$	Acid sulfuror	$\displaystyle S{{O}_{3}}$	Sulfit	II
$\displaystyle {{H}_{2}}S{{O}_{4}}$	Acid sulfurik	$\displaystyle S{{O}_{4}}$	Sulfat	II
$\displaystyle {{H}_{2}}C{{O}_{3}}$	Acid karbonik	$\displaystyle C{{O}_{3}}$	Karbonat	II

Shënim: Ka edhe grupe atomike (molekula apo jone) të cilat kanë veti acide dhe që nuk fillojnë me hidrogjen.

Emertimi i kripërave

Struktura e molekulës së kripës është:

Kation metali + anion të mbetjes acide

Dallojmë:

a) Kripëra që rrjedhin nga hidracidet

emërtimi i tyre bëhet kështu:

lexohet në fillim emri i mbetjes acide, pastaj emri i metalit që formon kationin. Për rastet kur atomet e metalit shfaqin më shumë se një lloj valence, vendoset prapashtesa “”or” për valencën më të ulët dhe “ik” për valencën më të lartë, pas emrit të metalit. Emërtimi i kripërave në këtë rast mund të bëhet edhe duke vendosur emrin e mbetjes acide + emrin e metalit, duke shkruar në kllapa valencën e tij.

Formula	Emërtimi	Formula	Emërtimi	Emërtimi tjetër
$\displaystyle NaCl$	Klorur natriumi	$\displaystyle KBr$	Bromur kaliumi	–
$\displaystyle KJ$	Jodur kaliumi	$\displaystyle N{{a}_{2}}S$	Klorur natriumi	–
$\displaystyle CaS$	Sulfur kalciumi	$\displaystyle FeC{{l}_{2}}$	Klorur ferror	Klorur hekuri (II)
$\displaystyle MgC{{l}_{2}}$	Klorur magnezi	$\displaystyle FeC{{l}_{3}}$	Klorur ferrik	Klorur hekuri (III)

b) Kripëra që rrjedhin nga oksiacidet

edhe në këtë rast dallojmë metalet të cilat shfaqin 2 ose më shumë valenca dhe me të njëjtën mbetje acide formojnë kripëra ku ato shfaqin valencë më të lartë dhe valencë më të ulët. Emërtimi në këtë rast bëhet duke vendosur emrin e mbetjes acide + emrin e metalit në gjuhën latine + prapashtesën “or” për valencën më të ulët dhe “ik” për valencën më të lartë.

Formula	Emërtimi	Formula	Emërtimi	Emërtimi tjetër
$\displaystyle N{{a}_{2}}S{{O}_{3}}$	Sulfit natriumi	$\displaystyle C{{a}_{3}}{{\left( P{{O}_{4}} \right)}_{2}}$	Fosfat kalciumi
$\displaystyle N{{a}_{2}}S{{O}_{4}}$	Sulfat natriumi	$\displaystyle C{{a}_{3}}C{{O}_{3}}$	Karbonat kalciumi
$\displaystyle KN{{O}_{2}}$	Nitrit kaliumi	$\displaystyle FeS{{O}_{4}}$	Sulfat ferror	Sulfat hekuri (II)
$\displaystyle KN{{O}_{3}}$	Nitrat kaliumi	$\displaystyle F{{e}_{2}}{{\left( S{{O}_{4}} \right)}_{3}}$	Sulfat ferrik	Sulfat hekuri (III)